De risico's van fintechs voor consumenten en de financiële sector

De opkomst van innovatieve bedrijven in de financiële sector die marktaandeel afsnoepen bezorgen de gevestigde partijen regelmatig hoofdbrekens. De initiële reactie van regelgevers op de opkomst van fintechs was grotendeels ondersteunend. Het zou namelijk meer concurrentie en meer innovatie brengen, waar de consument uiteindelijk van zal profiteren. Maar wat zijn de risico’s van fintechs en waar moeten regelgevers zich op richten? Het zijn antwoorden waar KPMG zich op richt in het rapport ‘Regulation 2030, What lies ahead?’

Fintechs hebben de afgelopen jaren veel nieuwe producten en diensten geïntroduceerd. Wat deze producten en diensten gemeen hadden en hebben is een nieuwe en verbeterde gebruikerservaring. Ze zorgen ook voor innovatie. De ene fintech wil een beter product neerzetten dan de ander en de grote banken gaan mee in deze stroom van innovatie. Die innovatie leidt in veel gevallen tot lagere kosten of een hogere kwaliteit dienstverlening en soms een combinatie van beide.

Fintechs en banken zoeken steeds vaker de samenwerking met elkaar. Banken voorzien fintechs van kapitaal en fintechs voorzien banken van technologie waarmee ze kosten kunnen besparen. De opkomst van fintechs is mede gefaciliteerd door soepele regelgeving. Waar banken al sinds de financiële crisis te maken hebben met allerlei restricties, zijn regelgevers vrij soepel geweest voor de nieuwkomers. Maar kleintjes worden groot en nu steeds meer fintechs groot worden ontstaan nieuwe risico’s, risico’s waar wet- en regelgevers op moeten gaan inspelen. KPMG identificeert in het rapport ‘Regulation 2030, What lies ahead?’ drie soorten risico’s: voor gevestigde partijen, voor de financiële stabiliteit en voor consumenten.

Risico’s voor gevestigde bedrijven

Het zijn gouden tijden voor mensen die werkzaam zijn in risk-management. Vanwege de grote hoeveelheid regels - in elk geval bij banken - zijn goede risico-inschattingen van groot belang voor een goede bedrijfsvoering. Maar zijn banken en andere gevestigde bedrijven uit de financiële sector wel goed op de hoogte van de risico’s die fintechs met zich meebrengen? De ontwikkelingen gaan soms zo snel, dat de opstelling van risico-modellen de realiteit achtervolgt en risk-managers mogelijk foute inschattingen gaan maken, waardoor bedrijven niet meer compliant zijn. Het gevaar bestaat ook dat op hogere managementniveaus onvoldoende kennis is over fintech applicaties die in de organisatie opgenomen worden, waardoor wederom een kans is op foute inschattingen van de risico’s.

Onvoldoende begrip van en kennis over fintech-toepassingen in de organisatie kan ook leiden tot onduidelijkheid op het gebied van verantwoordelijkheden, zeker bij diensten die uitbesteed worden. Als er iets fout gaat, bij wie ligt dan de verantwoordelijkheid? Dat geldt ook voor een veilige opslag van privacy-gevoelige informatie. Fintechs gebruiken veel data van banken bij het uitvoeren van hun diensten, maar die data moet wel volgens de regels beschermd worden. Met de invoering van de GDPR/AVG is daar nog veel meer nadruk op komen te liggen.

Ten slotte brengt de inpassing van fintech-applicaties algemene concurrentierisico’s met zich mee. Als bank - met behulp van een fintech - nieuwe en innovatieve diensten presenteren aan je consument is natuurlijk mooi, maar de concurrentie zit doorgaans ook niet stil en introduceert misschien nog wel iets beters. Het overstappen naar een andere dienstverlener wordt bovendien steeds eenvoudiger gemaakt, vaak door diezelfde fintechs.

Risico’s voor de financiële stabiliteit

Een toenemende concentratie kan in bepaalde marktsegmenten risico´s meebrengen, zeker als dit de vorm aanneemt van bijna-monopolies. Naast machtsmisbruik kan als gevolg een te grote afhankelijkheid van één provider ontstaan, waardoor banken en als gevolg het financiële systeem als zodanig kwetsbaarder wordt.

Fintechs maken gebruik van moderne technologieën, waarvan kunstmatige intelligentie en machine learning twee hele belangrijke voorbeelden zijn. Een nadeel is dat deze ondoorzichtig kunnen zijn en dat het moeilijk is hier invloed op uit te oefenen als je zelf niet de programmeur of ontwikkelaar bent. Dat geldt voor zowel banken als voor toezichthouders.

Omdat fintechs momenteel aan veel minder regelgeving hoeven te voldoen dan banken, kunnen zij risicovollere producten en diensten aanbieden aan consumenten. Overkreditering ligt daarmee op de loer, wat een bedreiging is voor de financiële stabiliteit, zoals de kredietcrisis die begon in 2007 overtuigend heeft aangetoond.

Risico’s voor de consument

Overkreditering is op zichzelf al een risico voor de consument, zoals het ook een risico is voor de financiële stabiliteit in zijn geheel. Los daarvan, ondanks alle nuttige bijdragen die fintechs de afgelopen jaren hebben geïntroduceerd (en die consumenten gretig geadopteerd hebben) wil dat niet zeggen dat het liefdadigheidsinstellingen zijn. Ook bij fintechs bestaat het risico’s dat consumenten producten en diensten in de maag gesplitst krijgen die ze of niet nodig hebben of waarvan ze niet eens weten dat ze ze aanschaffen.

De toenemende integratie van fintechs in het financiële systeem leidt mogelijk tot minder transparantie, een veelgehoord verwijt richting de banken in het afgelopen decennium. Adviezen die voortkomen uit kunstmatige intelligentie en machine learning zijn complex en voor veel mensen onmogelijk om te doorgronden. Waarom raadt een applicatie een bepaald product aan, is dat het beste voor het bedrijf of voor de consument en wie controleert dat? Dit geldt extra voor oudere consumenten, die gemiddeld genomen minder tech-savvy zijn. De fintech-paradox is dat zij door klantgerichte toepassingen zorgen voor meer financiële inclusie, maar tegelijkertijd meer mensen buitensluiten.

Het gebruik van big data is een ander risico voor consumenten. Fintechs beschikken doorgaans over grote hoeveelheden data van hun consumenten, zelfs tot aan gezondheidseigenschappen toe. Waar verzekeringspremies traditioneel berekend worden door het risico evenredig te verdelen over alle verzekerden, kunnen fintechs door de data die zij bezitten per individu berekenen wie extra risico loopt op wat. Individueel geprijsde verzekeringen kunnen als gevolg duur of zelfs onbetaalbaar worden. Consumenten zullen zich naar verwachting steeds meer bewust worden van de waarde van hun data, wat mogelijk leidt tot het ontzeggen of manipuleren van hun data richting bedrijven.

Meer regulering verwacht

Het moge duidelijk zijn dat er een delicate balans bestaat tussen de risico’s en de baten van de integratie van fintechs in het financiële systeem. De invoering van ‘checks and balances’ is volgens Rens Rozekrans, partner bij KPMG Risk & Regulatory, daarom een kwestie van tijd: “Met de opkomst van fintech was de reactie van regelgevers op alle ontwikkelingen in eerste instantie vooral ondersteunend. De aandacht ging vooral uit naar het ondersteunen van dit soort initiatieven, op het aanmoedigen van innovatie en het bieden van maatwerk regelgeving om te zorgen dat marktpartijen in staat zijn hun innovatieve financiële producten, diensten of bedrijfsmodellen zonder onnodige belemmeringen in de markt te zetten.”

“Nu echter breekt voor regelgevers een fase aan die veel meer risico’s met zich meebrengt. Zij worden in toenemende mate geacht om de risico’s van het huidige fintech voor bedrijven, consumenten én de stabiliteit van het financiële systeem te identificeren en op waarde te schatten. En ze moeten passende maatregelen nemen”, aldus Rozekrans.