‘Geen optimisme, wel hoop’: Hans Stegeman (Triodos) over de race tegen de klimaatklok

‘Dé bank voor verandering’ – dat is hoe Triodos zichzelf aanprijst. Maar komt die verandering wel op tijd? Terwijl de planeet opwarmt en de biodiversiteit keldert, draait het financieel systeem nog steeds om rendementsmaximalisatie. Cynisme ligt dan ook voortdurend op de loer, ook voor Hans Stegeman, Chief Economist bij Triodos Bank. Hoe behoud je de hoop die zo belangrijk is voor verandering? Jeroen Broekema vroeg het in zijn Leaders in Finance-podcast aan Stegeman.

Hans Stegeman komt altijd tijd tekort. Zijn rol als hoofdeconoom bij Triodos Bank – die hij sinds eind vorig jaar bekleedt – zijn er eigenlijk drie: hij houdt samen met zijn team de macro-economische ontwikkelingen nauwlettend in de gaten, denkt na over de strategie en de uitvoering daarvan én werkt aan de positionering van de bank in de maatschappelijke arena.

In die arena mengt de 51-jarige Stegeman zich ook nadrukkelijk naast zijn werk voor Triodos. Hij schrijft wekelijks een column in het FD en deelt op LinkedIn dagelijks zijn bespiegelingen op de vele interessante en opmerkelijke artikelen en nieuwtjes die hij tegenkomt. En, oh ja, hij hoopt dit jaar ook nog zijn proefschrift af te ronden.

Het gaat, hoe kan het ook anders, over macro-economie en duurzaamheid. “Het proefschrift begint met de constatering dat er in onze standaardeconomie eigenlijk geen plaats is voor duurzaamheid”, vertelt Stegeman. “Van het begin af aan wordt al gezegd: ‘Het is een externaliteit.’ Dus we hebben markten, en als die vervuiling veroorzaken is dat een extern probleem.”

Vanuit dit ietwat sombere vertrekpunt komt Stegeman – waarschijnlijk – toch tot een opbeurende slotconclusie. “Het laatste hoofdstuk moet ik nog schrijven, dat gaat over transities. Ik denk dat het heel hoopgevend wordt. Als je gewoon net iets anders kijkt naar hoe de wereld in elkaar zit, gaat er opeens een hele andere wereld voor je open en zie je wat er zomaar wél kan.”

Tussen hoop en cynisme

Een beetje hoop, na wéér een maand van recordhitte is het meer dan welkom. Niet alleen Stegeman komt tijd tekort, ook de tijd om klimaatverandering aan te pakken lijkt zo langzamerhand op te raken. Het is dan ook lang niet altijd makkelijk om positief te blijven, vindt ook Jeroen Broekema: “Als ik al die klimaatrapporten lees en zie wat er allemaal gebeurt met de wereld, al die flora en fauna die verloren gaat. Dat raakt me altijd heel erg persoonlijk. Hoe blijf je optimistisch?”

Helaas lijkt Stegeman het antwoord niet te hebben. Hij benadrukt dat hoop en optimisme níet hetzelfde zijn. “Ik ben eigenlijk helemaal niet optimistisch, maar ik heb wel hoop. Dat is net wat anders. Er is ook niet heel veel reden om zomaar optimistisch te zijn over de staat van de wereld, of hoe bijvoorbeeld in Nederland klimaatbeleid wordt gemaakt.”

Zo stemmen die klimaatrapporten nog pessimistischer dan op het eerste gezicht lijkt. “Van de week was er weer een IPCC-rapport. Dan lees je er doorheen en dan is de toon in het persbericht eigenlijk opgewekter dan de analyse die daarachter ligt. En dan lees je ook weer wat voor politieke overwegingen daarachter zitten – en daar word je alleen maar cynisch van.”

“Of laten we het hebben over de financiële sector”, vervolgt hij. “Hoe er allemaal leuke pledges en beloften worden gedaan. En als je vervolgens ziet wat er dan in werkelijkheid gebeurt, ook daar word ik vrij cynisch van.”

Het systeem

Cynisme wordt doorgaans gedefinieerd als een gebrek aan geloof in de goede bedoelingen van mensen. Stegeman legt uit dat de achterblijvende progressie op het gebied van duurzaamheid veel complexer ligt. “Ook al zijn de intenties goed van de mensen, ze zitten zó vast in een systeem dat er heel weinig gaat veranderen.”

Wat hij ziet als misschien wel de grootste fout van dat systeem, is er zo mee verweven dat het woord ‘systeem’ er zelfs deel van uitmaakt: systeembanken zijn zo groot dat ze worden aangemerkt als ‘too big to fail. “Dat zagen we onlangs in Zwitserland, de toezichthouder wordt totaal gegijzeld door het systeem. Er mag niets failliet gaan, want dan valt alles om.”

Vervlochten met dit systeem zit bovendien de cultuur die Stegeman al aanstipte in de opening van zijn proefschrift: ook bij de meeste mensen die in de financiële sector werken, zit duurzaamheid simpelweg niet in hun systeem.

“Als je bent opgegroeid met discounted cash flow models, en financiële analyses zijn dé waarheid vanuit waar je kijkt naar hoe je gaat financieren of beleggen, dan ken je niet anders”, legt hij uit. “Dan is je telkens verteld: ‘Dit is hoe wij het doen.’”

Bij Triodos ziet Stegeman hoe moeilijk het is om uit die mindset te komen. “Het zit natuurlijk heel diep in het financiële systeem. Dat merk je ook als we mensen halen die twintig, dertig jaar ervaring hebben. Die komen niet voor niets bij Triodos werken, dus die willen écht wel die verduurzaming, maar als je het dan hebt over hun vak, dan gaan ze gewoon discounted cash flow models doen.”

“Dat beperkt zich ook niet tot de financiële sector”, geeft hij aan. “Het zit natuurlijk ook in de toezichthouder en hoe we regels hebben gemaakt – dat we dat allemaal zó hebben vastgetimmerd dat er ook geen weg is om dat makkelijk te veranderen. Zelfs zo erg dat mensen niet eens doorhebben dat het er is.”

Tegen de stroom in

Een systeem dat zo diep in de mensen zit dat ze het niet meer zien en er nauwelijks van kunnen loskomen – het stemt inderdaad weinig optimistisch. En toch is er dus nog hoop, zo denkt Stegeman. Want hoe moeilijk het ook is, in elk systeem kunnen barsten ontstaan. Echte verandering moet volgens hem zowel van boven als van beneden komen: een combinatie van nieuwe wetgeving en eigen initiatief.

“Je kunt niet verwachten dat de politiek opeens met andere regels of wetgeving komt als ze niet weet wat dat kan opleveren”, stelt hij. “Dus je hebt gekken nodig die dingen bottom-up anders proberen te doen – tegen de stroom in, als inspiratie voor de politiek. Zodat je in ieder geval naar iemand kunt wijzen: ‘Het kan wel!”

Ook het opbreken van systeembanken kan hieraan bijdragen, zo denkt hij. “Als je dat ‘too big to fail’ weghaalt, geef je de samenleving meer experimenteerruimte. Dan ben je minder afhankelijk van al die regels zodat je het anders kunt doen. Dan zeg je: ‘Ga je gang, het mag ook mislukken.’”

"Grote financiële instellingen kunnen het verschil maken door andere keuzes te maken."

Gelukkig ziet Stegeman ook nu al regelmatig mensen die het experiment aangaan. “Daarom ben ik blij dat ik werk waar ik werk. Ik kom met heel veel mensen, netwerken en klanten in contact die dingen echt in de praktijk al anders doen en laten zien dat dingen anders kunnen. Daar krijg ik dus echt wel hoop van.”

Zo was hij onlangs op bezoek bij de Spaanse tak van Triodos, die een nieuw woonproject had gefinancierd. “Dat gebouw is helemaal duurzaam en circulair, waardoor de energiekosten laag zijn en uiteindelijk ook de huur. Het heeft ook gemeenschappelijke ruimtes en de bewoners tekenen ook een soort van contract dat ze een sociale plicht hebben naar hun medebewoners.”

“Ik vroeg: ‘Wat nu als er iemand weggaat, heb je dan geen probleem?’ Toen zeiden ze: ‘Er is een wachtlijst van mensen die hier willen wonen.’ Kortom: je kunt dus met een lagere ecologische voetafdruk op een sociale manier met een heleboel mensen samenwonen, wat ook nog eens goedkoper is. Het zou allemaal zo lastig zijn met wetgeving en dat soort dingen, maar het kan dus gewoon.”

Moed

Stegeman zou graag zien dat meer mensen binnen de financiële sector ook anders gaan denken en zo uit het vertrouwde systeem stappen. Daarvoor kunnen ze inspiratie opdoen van dit soort mooie initiatieven – maar óók van wie ze zelf zijn, naast hun baan.

“Nu is het vaak: ‘Op je werk doe je risicorendement, en je waarden en normen zijn voor thuis.’ Maar als we ze nu eens zouden vertellen: ‘Die normen en waarden van thuis, die beslissingen die je maakt voor jezelf en voor je kinderen – die vaak helemáál niet calculerend zijn – neem daarvan eens een stukje mee naar je werk. En durf die keuze ook explicieter te maken.”

In dit kader spreekt Stegeman de luisteraars van Leaders in Finance tot slot rechtstreeks toe: “De meeste luisteraars zitten in de financiële sector. Ik zou de financiële sector toewensen – zeker in Nederland – dat mensen nog meer moed hebben, dat je de zorgen die je thuis hebt over de wereld meeneemt naar je werk. Kijk nog eens kritisch naar wat je nou echt aan het doen bent.”

“Ik weet dat het lastig is”, erkent hij. “En vanuit Triodos klinkt het misschien heel makkelijk om te zeggen, maar ik denk dat juist de grote financiële instellingen het verschil kunnen maken door andere keuzes te maken. Het gaat om mensen, het gaat niet om instituties. Het gaat om mensen die keuzes maken.”

Uiteraard passeerden nog tal van andere onderwerpen de revue in het gesprek dat Stegeman en Broekema hadden. Benieuwd naar de hele podcast? Luister hem hier.