Veel MKB-bedrijven hebben het momenteel zwaar en dat geeft spanningen bij financiers. De nieuwe voorzitters van MKB-Nederland en de Nederlandse Vereniging van Banken willen samen het verschil gaan maken.
Michaël van Straalen – die de plotseling opgestapte Hans Biesheuvel* vervangt als voorzitter van MKB-Nederland – neemt halverwege het gesprek enthousiast de handreiking van Buijink aan, om samen met ondernemers en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) te kijken hoe de sector ondernemers kan ondersteunen bij het financieren van hun plannen.
Het tekent de sfeer van het gesprek. De MKB-voorman Van Straalen is blij om te horen dat MKB-problemen serieus worden genomen door de banken; vooral bij kleine bedrijven verloopt de kredietverlening moeizaam. De nieuwe NVB-voorzitter Buijink, voorheen secretaris-generaal bij Economische Zaken, heeft duidelijk oog voor de moeilijkheden van (een deel van) het MKB. Tijdens het gesprek stelt Van Straalen veel kritische vragen – er is ‘flinke kritiek’ op banken vanuit zijn achterban –, maar hij is tevreden met de antwoorden van Buijink. De onderlinge verhouding tussen de nieuwe voorzitters is goed. Ze kennen elkaar al langer: als voorzitter van de Metaalunie had Van Straalen al veel contact en ging hij geregeld met Buijink van EZ op bedrijfsbezoek.
Financiering MKB
In het gebouw van VNO-NCW en MKB-Nederland, met uitzicht op de oude werkplek van Buijink, vertellen ze elkaar over hun nieuwe functie. ‘Hectisch, maar boeiend’, zegt Van Straalen. Buijink wijst op het belang van banken: ‘Banken zijn er voor jou en mij als consument, maar ook voor bedrijven – voor jouw achterban, en voor grote bedrijven – om te kunnen ondernemen.’ ‘Goed om te horen’, zegt Van Straalen. Maar hij ziet nog wel een aantal issues, zeker in relatie tot het MKB. ‘Vanuit het MKB wordt de bank niet altijd gevonden en dat leidt tot flinke kritiek op banken. En we weten tegelijk dat we hier doorheen moeten met elkaar en dat we allemaal een stap naar voren moeten zetten. Hoe kijk jij hier tegenaan?’
Buijink: 'Er mag dan tot 2012 sprake geweest zijn van een groei van het uitstaande krediet aan het totale MKB. Toch is het al een tijd zwaar weer in Nederland. Dat merken met name de kleinere bedrijven die zich richten op de binnenlandse markt. Sinds 2010 krimpen de leningen tot € 250.000 gemiddeld met 3,5% op jaarbasis. Dit komt enerzijds door een teruggelopen kredietvraag, anderzijds doordat banken scherp naar de levensvatbaarheid van ondernemingsplannen moeten kijken. Banken moeten ook kritisch zijn, want ze werken met spaargeld van ons allemaal en moeten aan alle regels voldoen: ze moeten meer solide worden, hun vermogenspositie verstevigen. Voor sommige bedrijven wordt het moeilijker om aan hun betalingsverplichtingen te voldoen, bijvoorbeeld naar banken toe. Het aantal MKB-ondernemers in bijzonder beheer bij de banken is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Gelukkig zijn er in iedere branche ook nog steeds bedrijven die zich weten te onderscheiden en goed door de crisis komen.’
Van Straalen: ‘Als je kijkt naar het MKB, dan zie je ook bedrijven waar het goed gaat, zoals op export gerichte bedrijven, of bijvoorbeeld bedrijven die zich op verkoop via internet hebben gericht. Maar er zijn ook bedrijven die proberen om heel dynamisch te reageren en daarvoor behoefte hebben aan nieuwe kredietlijnen of versterking van de huidige kredietfaciliteiten, maar vervolgens de rem vinden in de bancaire wereld. Daar maak ik me oprecht zorgen over. Dat zijn geluiden die ik dagelijks hoor. Je kunt geen ondernemer spreken of je wordt op de kritische houding van banken bij kredietverstrekking aangesproken. Dat is niet goed. Daar moeten we van weg.’
Alternatieve financieringsvormen
In alternatieve financieringsvormen, buiten het reguliere bancaire krediet, ziet Van Straalen niet meteen dé oplossing. ‘Voor het kleine MKB bestaat Qredits. Een initiatief van de grootbanken en de overheid, voor ondernemers die niet bij een bank terechtkunnen. Ook ontstaat er financiering via crowdfunding en kredietunies, maar de omvang daarvan is nog heel beperkt. Ondernemers, zeker binnen het MKB, hebben moeite om financiering te vinden. Heb jij ideeën hoe we dat kunnen doorbreken?’ Buijink pleit voor verdere diversificatie van de financiering: ‘In Nederland gaat het meeste krediet voor kleine bedrijven via de bank en dat zal vermoedelijk niet snel anders worden. Maar het is goed als we een wat meer divers aanbod krijgen aan financiering, juist ook voor het MKB. Zo is crowdfunding interessant voor sommige ondernemers, zeker als opstapje. Als een ondernemer erin slaagt om voor zijn idee een bepaald bedrag bij elkaar te krijgen is dit een goede stap in de richting van een bancair krediet. Maar het is inderdaad nog klein in omvang.
Kredietunies komen in Nederland nog maar moeizaam van de grond. Er is scherp toezicht en zo’n kredietunie moet goed gemanaged worden. Het is belangrijk om het er met z’n allen goed over te hebben. Kredietverlening is niet gemakkelijk. Ik vind dat banken hun kennis en ervaring ter beschikking moeten stellen om mee te denken over dat soort initiatieven, meedenken over hoe dat op een verantwoorde manier kan. Voor hele kleine bedrijfskredieten bestaat ook Qredits – je noemde dat net al. Voor alle bedrijven geldt dat het soms nodig zal zijn om meer eigen vermogen aan te trekken, al geef je dan misschien zeggenschap weg als eigenaar, maar als je het goed aanpakt haal je meteen ook expertise naar binnen. Ik denk dat het goed is als we met elkaar kijken hoe we ook kleine bedrijven die daar behoefte aan hebben met informatie kunnen ondersteunen.’
Ondersteuning MKB
Van Straalen: ‘Wij zijn als ondernemersverenigingen en branches al langer met bedrijven en ook met de banken in gesprek om ondernemers goed te adviseren bij het indienen van een kredietverzoek. Die ondersteuning is noodzakelijk geworden door de meer kritische houding van banken. En we doen dat vanuit MKB-Nederland op verschillende manieren: we geven o.a. informatie over financiering en ondernemen. We hebben gezamenlijk ondernemerskredietdesk.nl ingericht, waar ondernemers niet alleen als ze ergens tegenaan lopen het kunnen melden, maar waar ze ook voor advies terechtkunnen. We kunnen die ondersteuning steeds beter leveren, maar toch lukt het nog niet helemaal. Wat zouden banken en de NVB nog extra kunnen doen om het beschikbare bancaire krediet optimaal in te zetten?’
Buijink: ‘Wij hebben in samenwerking met jullie en het ministerie van Economische Zaken inderdaad de Ondernemers Krediet Desk opgezet. Die mag opnieuw extra onder de aandacht worden gebracht. En we moeten de input die we van ondernemers ontvangen goed analyseren, zodat we met elkaar betere ondersteuning kunnen bieden. We kunnen ook als NVB, en dat kan samen met jullie, rondetafelbijeenkomsten houden met ondernemers: oké jongens, tell us. Bij de NVB komt er ook een commissie Zakelijke Dienstverlening waar MKB-krediet hoog op de agenda zal staan. Van Straalen: ‘Ik ben blij dat te horen. Het probleem van MKB-kredieten ligt dus op tafel. Er wordt serieus naar gekeken en er wordt niet weggedoken. Dat waardeer ik enorm.’
Concurrentie banken bevorderen
Na de magere jaren komt er weer een moment dat het beter gaat met de economie. Van Straalen ziet dan een gevaar voor de manier waarop banken wellicht zullen kijken naar financiering van MKB-bedrijven. ‘Worden de MKB-bedrijven, die steeds krapper gefinancierd zijn en vaak eigen vermogen of pensioenen hebben ingezet voor personeelsbehoud, straks niet daarvoor gestraft bij een nieuwe kredietaanvraag? Het kan toch niet zo zijn dat ze dan geen krediet krijgen? Of wordt er dan ruimhartig gekeken?’ ‘Ruimhartig?’, zegt Buijink wat verwonderd. ‘Mijn oproep aan de banken zou zijn: doe je werk, beoordeel zakelijk, betrouwbaar, met respect voor je opgebouwde relatie met de klant. En leg het heel goed uit wanneer het niet rondkomt.’
De beperkte concurrentie tussen Nederlandse banken is met name voor het MKB problematisch, schreef minister Kamp van Economische Zaken in juni. Van Straalen is het daarmee eens: ‘Concurrentie tussen banken is noodzakelijk. Zo eenvoudig is het. Bovendien kunnen ondernemers in de huidige situatie niet zo makkelijk andere financiers bereid vinden om in te stappen. Er is weinig keus en soms heeft het te maken met de lage kredietwaardigheid van ondernemingen. Maar ik hoop dat de beweeglijkheid van ondernemers ten aanzien van hun bank in de toekomst weer beter wordt.’
Ook Buijink zou graag meer concurrentie zien tussen banken. ‘In Nederland ben je voor je MKB-financiering hoofdzakelijk aangewezen op de drie grootbanken. Het zou prima zijn als daar nieuwe toetreders bij zouden komen. Dat geldt voor banken net zo als voor andere bedrijven: als er meer concurrentie is, dan bevordert dit de kwaliteit van het bedrijf. Daarom is het ook van belang dat we er in slagen dat we één Europese bankenmarkt krijgen. Het is ook van belang dat we een diverser aanbod voor bedrijven kunnen neerzetten, andere financieringsmogelijkheden die goed en betrouwbaar zijn, naast het spoor van de banken. Banken kunnen dan misschien participeren, maar andere partijen ook. Verzekeraars denken al na over hoe ze een grotere bijdrage kunnen leveren aan bedrijfsfinancieringen, ook aan het MKB.’
De strengere houding van de toezichthouders komt aan bod. Van Straalen wil graag weten of dat de concurrentie ook beperkt. Buijink antwoordt voorzichtig: banken moeten zich volgens hem vooral bescheiden opstellen en eerst en vooral naar zichzelf kijken. Het is best begrijpelijk vanuit de situatie van 2008 en erna, dat er een roep is geweest om meer regels en begrenzingen, meent Buijink. ‘Maar die zijn uiteindelijk niet concurrentiebevorderend. Net als de concurrentiebeperkende voorwaarden voor de banken met staatssteun.’ Buijink is blij dat het kabinet op termijn ABN AMRO naar de markt brengt.
Scherp toezicht kan ook negatieve effecten hebben, bijvoorbeeld voor het MKB, waarschuwt Buijink ten slotte. Een verscherpte zorgplicht voor banken, ook richting kleine bedrijven, zou voor MKB’ers negatief kunnen uitpakken. ‘De Autoriteit Financiële Markten zou dan gaan bekijken of een bank zich wel heeft gehouden aan wat die zou moeten doen. Daarbij moet je ervoor waken dat het onmogelijk wordt om met het bankiersoog te bankieren, want als het verantwoord is, maar mogelijk botst met regels van de AFM loop je niet enkel het risico van een boete, maar ook dat je naam in de krant komt. Dat zou tot verkramping bij de banken kunnen leiden.’
Klant centraal
Van Straalen vertelt dat MKB’ers de afgelopen jaren de relatie met hun bank hebben zien veranderen. ‘Die is afstandelijker geworden, rigide, alsof het niet meer is dat je er samen uit wilt komen. En dat hebben ondernemers juist nu wel nodig: de bank als partner, die meedenkt. En die helder communiceert.’ Hier haakt Buijink op in door aan te geven dat de banken dit signaal serieus nemen. De relatie met de klant moet centraal staan; dit is ook een belangrijk uitgangspunt van de in juni gepresenteerde toekomstvisie voor de bankensector.
Buijink benadrukt de noodzakelijke verandering: ‘In de ogen van veel mensen hebben banken de afgelopen jaren veel ongemak veroorzaakt. Het is de perceptie dat we het erbij hebben laten zitten en dat we het land in een situatie gebracht hebben met veel economische en persoonlijke pijn. Het is nu aan de banken om te laten zien dat we toe willen naar een stabiele, competitieve en dienstbare sector. We willen weer terug naar het relationele bankieren, dat je als klant voelt dat je relatie ertoe doet. Daar werken we aan met de vernieuwing van onze eigen Code Banken. Het volstaat niet dat we daar van alles over roepen. We moeten door gedrag het vertrouwen terugwinnen.’ Van Straalen: ‘Je maakt duidelijk dat er een frisse wind waait bij de NVB. Ik ben blij dat te horen.’
*Oud MKB-voorzitter Hans Biesheuvel heeft op 9 september jl. bekend gemaakt een nieuwe beweging te starten: Ondernemend Nederland (ONL). Ten tijde van het interview was dit nog niet bekend.
Een artikel uit de derde editie (2013) van het door de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) uitgegeven kwartaalblad ‘Bank Wereld’. Chris Buijink, voorzitter van de NVB ging in gesprek met Michaël van Straalen, voorzitter van MKB-Nederland, over financiering binnen het MKB.