Standaardproducten stellen consumenten niet in staat om bewustere keuzes te maken voor een passend financieel product. In andere woorden, standaardproducten maken van consumenten geen rationale beslissers. Dit blijkt uit onderzoek van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). De introductie van standaardproducten zou het voor de consument makkelijker maken om 'rond te shoppen' en producten met elkaar te vergelijken. Het onderzoek concludeert echter dat de invoering van standaardproducten geen oplossing is voor het beperkte vergelijkingsgedrag van consumenten. Wel is het mogelijk om met standaardproducten de keuzes te sturen om zo te voorkomen dat consumenten onwenselijke producten kopen.
De minister benoemt in een kamerbrief drie problemen waar standaardproducten mogelijk een oplossing voor kunnen bieden: (1) beperkt vergelijkingsgedrag door consumenten, (2) de aanschaf van producten met onwenselijke kenmerken, en (3) onderconsumptie. Standaardproducten worden in de brief gedefinieerd als producten waarvan alle productvoorwaarden, behalve de prijs, zijn voorgeschreven. Aanbieders zouden deze producten, in aanvulling op het bestaande assortiment, verplicht moeten aanbieden. In het rapport van de AFM wordt antwoord gegeven op de vraag of standaardproducten een oplossing bieden voor de genoemde problemen.
Gedragswetenschappelijke inzichten
De AFM maakt in haar toezicht steeds meer gebruik van gedragswetenschappelijke inzichten. Op basis van beleidsrelevante onderzoeken vergroot de AFM haar kennis over hoe mensen keuzes maken, welke heuristieken zij wanneer gebruiken, en welke biases op welke beslissingen van invloed zijn. In het vandaag gepubliceerde onderzoek van de AFM ligt de nadruk op gedragswetenschappelijke inzichten die relevant zijn voor de drie problemen die de minister benoemt.
Op basis van haar analyse concludeert de AFM dat standaardproducten geen oplossing zijn om het vergelijkingsgedrag van consumenten te vergroten. De consument zal namelijk naar verwachting hierdoor geen bewustere keuzes maken. In theorie kunnen standaardproducten er wel aan bijdragen dat de consument producten eerder en met meer wenselijke kenmerken aanschaft. In die zin kan het een oplossing zijn voor de problemen twee en drie die de minister schetst. Om meer inzicht te krijgen of standaardproducten een passende oplossing kunnen bieden voor onderconsumptie moet wel eerst duidelijk zijn wat de aard, oorzaak en impact van het probleem is. Het onderzoek van de AFM biedt een analysekader waarmee deze vragen kunnen worden beantwoord.
Voorstel nader onderzoek onderconsumptie
De AFM constateert dat onder zzp'ers arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en pensioenproducten beperkt worden afgenomen. De AFM heeft daarom aan de minister voorgesteld om in deze twee productdeelmarkten een pilot uit te voeren als nader onderzoek naar de oorzaken en impact van deze (mogelijke) onderconsumptie. Op basis hiervan kan het ministerie bepalen welke interventie het meest geschikt en gewenst is, en of een standaardproduct hierbij uitkomst biedt.
Autoriteit Consument & Markt (ACM)
Naast de AFM heeft de ACM de potentie van standaardproducten onderzocht vanuit de theoretische kaders in het mededingingstoezicht. De ACM ziet het als een risico dat aanbieders onafhankelijk van elkaar strategisch gedrag zullen vertonen om de afzet van het standaardproduct te minimaliseren – vanwege de potentieel kleine marge op een standaardproduct. De ACM stelt daarom dat het niet aannemelijk is dat standaardproducten de marktwerking verbeteren.