Twee journalisten van zakenkrant FD hebben gisteren het boek ‘De Staatsbank, ABN AMRO klem tussen ambtenaren en bankiers’ gepresenteerd. Ivo Bökkerink en Pieter Couwenbergh zoomen diep in op ABN AMRO vanaf het moment dat de bank werd genationaliseerd in 2008. Met onder meer aandacht voor de opbouw van de nieuwe bank, de voorbereiding op een terugkeer op de beurs en de ogenschijnlijke afwezigheid van gezonde bestuurlijke verhoudingen. Met name voormalig topman Gerrit Zalm komt er niet best vanaf.
De Nederlandse Staat telde in 2008 – middenin de kredietcrisis – zo’n €21 miljard neer voor ABN AMRO. Opeens waren alle Nederlanders een stukje eigenaar van de eens zo trotse bank, waarvan de geschiedenis via meerdere rechtsvoorgangers terugging tot 1824. Het markeerde een nieuwe periode voor ABN AMRO, waarin ambtenaren ineens heel veel invloed kregen op de bedrijfsvoering van een voorheen private instelling. Die ontwikkeling komt heel duidelijk terug in de titel van het 350 pagina’s tellende boek en is een voorname reden voor de onrust die heeft geheerst.
Twee onderwerpen uit het boek haalden in de afgelopen dagen de krantenkoppen en in beide speelde voormalig topman Gerrit Zalm de hoofdrol. Alleen helaas voor Zalm vooral in negatieve zin. Zoals de titel van het boek al weergeeft zat ABN AMRO klem tussen ambtenaren en bankiers. En dat leidde tot de nodige conflicten aan de top. Of zoals de auteurs het bestempelen, tot ‘ruzies en zelfgenoegzaamheid’. Een bijzonder feit is dat Gerrit Zalm als CEO niet één maar twee keer in aanvaring is gekomen met de raad van commissarissen, vanwege zijn naar verluidt eigenzinnige gedrag.
Zalm botst met rvc
De eerste botsing is in 2015, Zalm zit dan al zes jaar op zijn troon. In aanloop naar een terugkeer naar de beurs stelt hij een salarisverhoging voor voor zijn collega-bestuurders van €100.000. Dat leidde uiteraard tot veel beroering in zowel de Tweede Kamer als de maatschappij. De verhoging gold overigens niet voor Zalm zelf. Hoe dan ook, het besluit werd teruggedraaid en volgens de journalisten stelde Zalm ‘dat het bestuur beter niet naar de commissarissen had kunnen luisteren’. Dat was tegen het zere been van de rvc, die hem een reprimande gaf en hem verbood nog interviews te geven zonder toestemming van diezelfde rvc. Meer wilde de rvc niet doen, vanwege alle aandacht die de beursgang opeiste.
Volgens experts die in het FD aan het woord komen is de toestand. Ze spreken van een beschadigd vertrouwen tussen rvc en bestuur, dat normaal gesproken met een goed gesprek wordt opgelost. Ook wijzen zij naar de afwezigheid van een bonusregeling voor Zalm, wat in essentie een effectief middel is om goed- of afkeuring te laten blijken. Volgens Jaap Koelewijn van Nyenrode Business Universiteit is de schriftelijke reprimande een gevolg van de aard van ABN AMRO, namelijk het zijn van een staatsbank. “Als je als commissarissen stappen wilt zetten moet je er altijd op bedacht zijn dat de minister zich ervoor moet kunnen verantwoorden in de Tweede Kamer. Ik lees dit vooral als illustratie van zwaar gepolitiseerde verhoudingen”, aldus Koelewijn.
Een tweede reprimande volgt in 2017, als Zalm al vertrokken is. De rvc verdenkt Zalm en zijn collega-bestuurders ervan ongeoorloofde contacten met de media te hebben gehad. Bestuur en rvc beschuldigen elkaar over en weer van het lekken van saillante informatie naar de pers. Ook die reprimande komt schriftelijk in het personeelsdossier van Zalm.
Met het vertrek van Zalm is de bestuurlijke wanorde niet automatisch hersteld. Medio 2018 trekt een groep hogere managers aan de bel over de koers van ABN AMRO, waarbij wordt gesproken van een angstcultuur. Een cultuur waarvoor in de eerste plaats toenmalig president-commissaris Olga Zoutendijk voor verantwoordelijk werd gehouden, maar ook een cultuur die waarschijnlijk meerdere vaders en moeders kende. Zoutendijk was op dat moment al vertrokken, maar voor DNB en de ECB was het aanleiding om ABN AMRO extra in de gaten te gaan houden op het functioneren.
Witwassen genegeerd
Een andere opmerkelijke kwestie betreft het tegengaan van witwassen. Dat prijkt inmiddels bovenaan de agenda van elke bank, maar dat bleek vijf jaar geleden allerminst zo te zijn. Onder leiding van Zalm sloeg het bestuur meerdere waarschuwingen van de rvc met betrekking tot falend witwastoezicht in de wind. Daarbij moest – logischerwijs – ook risicodirecteur Caroline Princen het ontgelden. De rvc was haar liever kwijt dan rijk en vreesde verlies van klanten vanwege het onvoldoende ‘in control’ zijn. Volgens de auteurs van het boek waren er bovendien fikse achterstanden op ICT-gebied.
Achteraf ongekend was dat de bestuurders de waarschuwingen genegeerd hebben en de situatie van falende witwascontroles onderschat. Wat de prijs daarvoor gaat zijn is nog niet bekend, maar ABN AMRO is inmiddels wel onderwerp van onderzoek. Bijzonder en tegelijkertijd onbegrijpelijk is dat Zalm inmiddels commissaris is bij Danske Bank, een bank die momenteel ernstig in het beklaagdenbankje zit vanwege – jawel – het faciliteren van witwassen.
Bökkerink en Couwenbergh voerden meer dan honderd gesprekken met huidige dan wel voormalige medewerkers van ABN AMRO, waaruit deze en andere zaken naar voren komen. Het boek is sinds deze week te koop in de winkels.