Klimaatverandering, toenemende ongelijkheid, de Covid-19 pandemie en de daaruit voortvloeiende sociaaleconomische crisis en financiële instabiliteit. Het is slechts een greep uit de hedendaagse problemen waarin de economie centraal staat. Om dergelijke problemen voor eens en altijd op te lossen is er volgens de onderzoekers van de denktank ‘Future Markets Consultation’ een economische paradigmaverschuiving nodig.
De denktank van jonge economen heeft, onder leiding van voormalig minister-president en EY-partner Jan-Peter Balkenende en prof. Govert Buijs, onderzocht hoe de transitie van een neoliberale economie – waarin winstmaximalisatie centraal staat – naar een welzijnseconomie gemaakt kan worden. In het rapport ‘Towards the Wellbeing Economy’ hebben Sam de Muijnck, Elisa Terragno Bogliaccini en Jim Richard Surie specifiek gekeken naar de publieke sector, klimaatbeleid en de financiële sector.
De welzijnseconomie stelt het welzijn van alle levende wezens alsmede de planeet zelf centraal binnen de economie en is daarbij democratischer georganiseerd. Volgens de denktank gaat het dus om een verschuiving van ideeën en macht.
Het veranderen van een machtsstructuur
Met name in de financiële sector is het volgens de jonge economen nodig om de machtsstructuur te veranderen, omdat het financiële systeem te dominant en te groot is geworden. “Financiële instituties zijn hierin vaak te groot om in te storten en de reële economie staat ten dienste van de financiële sector in plaats van andersom. De financiële sector heeft een leven op zichzelf gekregen vanwege het ontbreken van een publiek anker en een tekortkoming in fundamentele structurele hervormingen.”
De denktank pleit voor een transitie naar een ondersteunende en faciliterende financiële sector. Volgens de economen kan dat middels vier zaken. Ten eerste moet de manier waarop geld wordt gecreëerd veranderen, vanuit een privaat winst gedreven model, naar een vorm van publieke geldcreatie waarin geld schuld- en rente vrij in circulatie wordt gebracht.
Ten tweede is er een gecoördineerde ‘debt jubilee’ nodig om de huidige schuldenniveaus te herstellen, waarna er ook preventieve maatregelen nodig zijn die nieuwe onhoudbare schulden voorkomen. Ten derde is er meer diversiteit in het financiële systeem nodig om de macht beter te verdelen en om alle vormen van kredietaanvragen te dienen. Tot slot moet per product aangetoond kunnen worden op welke manier het bijdraagt aan de maatschappij voordat het op de markt komt.
Een balkenendenorm voor de private sector
Het is tevens opvallend dat de denktank een balkenendenorm adviseert in de salariëring van topfuncties in het bedrijfsleven. Als deze zou worden ingevoerd, zouden bankdirecteuren in de toekomst mogelijk niet meer kunnen verdienen dan 130% van een ministersalaris, oftewel maximaal €209.000 per jaar. Een burgerberaad (met willekeurig gekozen en representatieve burgers) zou daarbij met voorstellen moeten komen over welke minimum- en maximumsalarissen in een samenleving of in een specifieke sector gerechtvaardigd zijn.
Het is de bedoeling dat Balkenende het rapport als bestanddeel gebruikt voor het nog te verschijnen ‘Balkenende Report on the Future of Europe’s Economy’, dat de EY-partner samen met Buijs schrijft. Zowel Balkenende als Buijs stellen de ideeën van de jonge economen serieus in overweging te nemen.
Volgens Balkenende is de kernvraag van onze tijd dan ook hoe we de economie eerlijker en duurzamer kunnen maken. “Het is geweldig dat een groep van jonge economen een rapport heeft geschreven vol met inzichten hoe we dit kunnen realiseren.”