Financiële bijsluiters zijn ongeschikt om consumenten te beschermen tegen financiële valkuilen en de overheid verwacht er teveel van. Dat is de conclusie van Carien de Jager, die promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) op een onderzoek naar de effecten van financiële bijsluiters. De begeleidende informatie is bovendien vaak te complex, terwijl het juist bedoeld is om te verduidelijken.
‘Let op, geld lenen kost geld’. Om dat zinnetje een financiële bijsluiter te noemen gaat misschien wat ver, maar het is ongetwijfeld één van de bekendste initiatieven om consumenten te behoeden voor het begaan van financiële missers. Sinds 2001 zijn financiële dienstverleners verplicht een bijsluiter bij complexe producten te voegen, zoals bijvoorbeeld bij beleggingsproducten of bepaalde verzekeringen met beleggingscomponenten. Sinds dit jaar is het Key Information Document de norm. Helpen dergelijke financiële bijsluiters, doen ze wat ze beogen? In beperkte mate, aldus De Jager, die promoveert op basis van een onderzoek naar de effecten van financiële bijsluiters.
Consumenten niet rationeel
De Jager betoogt dat consumenten niet op een juiste manier worden aangesproken. “De informatie past niet bij de hedendaagse inzichten over consumenten. Een consument is namelijk geen computer waar informatie in gaat en waar automatisch een goede beslissing uit komt. Consumenten kunnen irrationeel zijn en fouten maken. Informatie geven past niet bij zulk gedrag: voor het begrijpen van informatie is namelijk rationaliteit vereist.”
Naast het feit dat mensen dus lang niet altijd rationeel handelen, zijn financiële bijsluiters vaak ook nog opgesteld in voor veel mensen onbegrijpelijke taal. Dat past in een breder patroon. Enkele maanden terug nog bestempelden taalonderzoekers van de Universiteit Utrecht (UU) de hypotheekakte als ‘het meest onleesbare document’. Te lange zinnen, teveel vaktaal en teveel juridische uitsluitingen. Begrijpelijk vanuit de bank of verzekeraar gezien, maar in termen van consumentenbescherming draagt het weinig extra bij.
Consumenten moeilijk te veranderen
Eenvoudiger taalgebruik en plaatjes in financiële bijsluiters kunnen volgens De Jager positief bijdragen. Daarmee schieten de documenten er taalkundig misschien mee op, maar ze erkent dat het geen aardverschuiving teweeg zal brengen. “Je kunt consumenten niet veranderen. Voor een grote groep mensen speelt informatie helemaal geen rol bij het nemen van een beleggingsbeslissing. Ook blijken consumenten vaak niet gemotiveerd om zich in financiële producten te verdiepen. Daarnaast ontbreken vaak de kennis en vaardigheden om de producten te begrijpen.”
Politiek makkelijke weg
Wetgevers moeten volgens De Jager niet al te hoge verwachtingen hebben van financiële bijsluiters. Al pleit ze ook niet voor afschaffing, alternatieven hebben volgens haar weinig kans van slagen. “Een informatiedocument is voor de politiek heel gemakkelijk. Alternatieve oplossingen die verder gaan, zoals een verbod op bepaalde producten, zullen al snel op weerstand stuiten bij diverse partijen.”