“Een omgeving met hogere rentes is gunstig voor het bankwezen. Een scenario met langdurig lage rentes brengt daarentegen de nodige uitdagingen met zich mee”, aldus De Nederlandsche Bank. In een nieuw onderzoek presenteert de toezichthouder vooruitblikkende scenario’s rondom het Nederlandse bankwezen met betrekking tot de rentestand.
“Een gezonde bankensector draagt bij aan de financiële stabiliteit en ondersteunt de economie”, beargumenteert DNB over de relevantie van zijn onderzoek. De toezichthouder stelt dat gezonde banken in staat zijn om voortdurend hun rol in het financiële stelsel te vervullen en over voldoende buffers moeten beschikken om mogelijke verliezen op te vangen. Financiële steun van banken aan ondernemingen gedurende de coronacrisis is daar een goed voorbeeld van.
Winsten spelen daarbij een belangrijke rol, omdat die de eerste buffer vormen voor het opvangen van negatieve schokken. Het onderzoek laat zien dat de winsten van banken jarenlang – als gevolg van de financiële crisis en de Europese schuldencrisis – onder druk stonden, maar dat er sinds 2015 een herstel heeft plaatsgevonden.
De coronacrisis zorgde in 2020 echter opnieuw voor een forse winstdaling. Hoewel de winstgevendheid in 2021 weer herstel toonde, wijst DND erop dat de netto rentebaten – de belangrijkste inkomstenbron – nog steeds onder druk staan door de huidige lage rente.
Mechanische doorrekeningen
De toezichthouder heeft op basis van een scenario-analyse een inschatting gemaakt van de toekomstige winstgevendheid van de vier Nederlandse grootbanken (ABN AMRO, ING, Rabobank en de Volksbank). Hierbij is de impact van het renteklimaat onderzocht in twee scenario’s: één waarin rentes nog langer laag blijven (‘langdurig laag) en één waarin de rentes oplopen (‘oplopende rente’).
“De impact van de scenario’s wordt onder andere bepaald door het vermogen van de banken om kostenbesparingen door te voeren en de gevoeligheid voor negatieve rente te verminderen”, legt DNB uit. “Zo kunnen banken hun afhankelijkheid van rentebaten proberen te verminderen door meer financiële diensten aan te bieden waarop ze een vergoeding krijgen in de vorm van bijvoorbeeld een premie.”
DNB benadrukt dat de scenario’s geen voorspellingen zijn, maar mechanische doorrekeningen voor de langere termijn. De toezichthouder heeft daarbij diverse andere factoren – zoals onder andere de economische conjuctuur – buiten beschouwing gelaten.
Drie scenario’s
Het onderzoek laat zien dat dat de rentemage van banken in het langdurig laag-scenario verder daalt. “Als banken zich niet aanpassen, daalt de gemiddelde Return on Equity (RoE) vanaf het pre-coronaniveau (7,8%) naar minder dan 5%. In dit scenario kunnen banken alleen bij vergaande aanpassingen hun RoE op peil houden”, waarschuwt DNB.
De toezichthouder concludeert dat het beeld in het ‘oplopende rente-scenario’ een stuk gunstiger is, omdat de rentemage van banken dan weer kan toenemen. Dit komt door de verwachting dat inleenrentes van banken – hoofdzakelijk in de vorm van depositorentes – dan minder zullen stijgen dan uitleenrentes op de kredietportefeuille.
In het voor de banken meest optimistische scenario – waarin banken hun depositorentes stabiel houden (variant A) – stijgt de gemiddelde RoE naar meer dan 10%. Wanneer depositorentes meer met de marktrente meestijgen (variant B), valt de RoE echter enkele procentpunten lager uit. En hoewel een hogere rente-omgeving op termijn gunstig is voor het bankwezen, kan een stijging van de rente volgens DNB op de korte termijn ook negatieve effecten hebben, bijvoorbeeld door oplopende kredietverliezen. Dergelijke effecten zijn echter in het onderzoek buiten beschouwing gelaten.
Plausible winstdoelstellingen
DNB benadrukt dat de resultaten op “geaggregeerd niveau” zijn gepresenteerd. Aanpassingensvermogen, verdienmodel en flexibiliteit met betrekking tot veranderende bedrijfsmodellen (zoals de opkomst van Big Techs, klimaatverandering en langdurige conflicten van de coronacrisis) zorgen ervoor dat de resultaten van het onderzoek variabel per bank zijn. “Zeker wanneer banken niet goed op deze factoren inspelen, komt de winstgevendheid onder druk te staan.”
Banken doen er volgens de toezichthouder dan ook goed aan doen om “plausibele winstdoelstellingen” te formuleren, die haalbaar zijn zonder overmatige risico’s te nemen. “Onze scenario’s suggeren dat winstdoelstellingen van banken 5 tot 10% RoE plausibel zijn, al zal dit – zeker wanneer de rente langer laag blijft – voor sommige banken een uitdaging zijn. Daar komt nog bij dat beleggers in bankaandelen nog steeds rekenen op rendementen die gemiddeld genomen aan de bovenkant liggen van de voorspelde scenario-uitkomsten.