Triodos: 'Kantelpunt voor cruciale transities binnen handbereik'
We staan op de drempel van een ‘nieuwe economie’. Dat concludeert Triodos op basis van een representatief onderzoek onder ruim 1.000 Nederlanders. Een nieuwe economie wordt door de bank gedefinieerd als een gezonde economie die klimaatneutraal, circulair en inclusief is, met eerlijke en transparante handelsketens.
Als duurzame bank houdt Triodos zich doorlopend bezig met transities. De bank gelooft dat we ons leven op aarde het best kunnen beschermen door een maatschappelijke verschuiving door te maken, waarnaar de bank in dit onderzoek heeft gekeken. De vijf onderzochte transities – energie, grondstoffen, voedsel, maatschappij en welzijn – vormen de kern van deze verschuiving.
Volgens Hans Stegeman, hoofdeconoom bij Triodos, laten de uitkomsten van het onderzoek zien dat normverschuivingen – die essentieel zijn voor transities – verrassend dichtbij zijn: “Een aantal cruciale transities is veel dichterbij dan we zelf hadden verwacht.” Deze bevindingen zijn een belangrijke factor in de outlook van de bank voor 2025.
Voor de energietransitie, bijvoorbeeld het verminderen van vliegreizen, en de maatschappelijke transitie, zoals meer vrijwilligerswerk, ligt het kantelpunt volgens de bank dus binnen handbereik. Zo heeft 22% van de Nederlanders hierin hun gedrag al aangepast of is daartoe bereid. Voor een omslag in sociale normen is volgens transitiewetenschappers een kritische massa van ongeveer 25% nodig.
Positieve voortekenen
“Wat we nu normaal vinden kan snel veranderen”, stelt Stegeman. “Vroeger was roken op veel plekken normaal, maar nu is het op veel plaatsen verboden en is dat de nieuwe norm. Dit kan ook op andere gebieden gebeuren. Dit onderzoek laat zien dat we dichter bij enkele onomkeerbare normverschuivingen komen.”
“Maar een transitie is nooit een rechtlijnig proces”, erkent hij. “Bedrijven die veel geld verdienen met het huidige systeem van onduurzame productie, zullen veranderingen zo lang mogelijk proberen tegen te houden. Ook mensen die bang zijn dat alles slechter wordt, zullen moeilijk meegaan.”
Ondanks spanningen put Stegeman hoop uit de huidige situatie. “Hoe dichter we bij een kantelpunt komen, hoe sterker de tegenstellingen tussen groepen in de samenleving. Dat zien we nu gebeuren, een teken dat het besef dat verandering naderbij komt langzaam doordringt.”
Weerstand en versnelling
Hoewel het draagvlak voor transities gemiddeld groot is – 50% van de Nederlanders is vóór verandering tegenover 15% tegen – verschillen de reacties per thema. De weerstand is laag bij jongeren en ouderen, terwijl mensen boven de 55 relatief veel actie ondernemen. Hoger opgeleiden staan meer open voor verandering dan lager opgeleiden.
Tegelijkertijd zijn niet alle transities even dichtbij. Bij de voedsel- en welzijnstransities blijft de bereidheid onder de 15%. “Zo wordt het opgeven van vlees door veel mensen gezien als een beperking van hun vrijheid.”
“Het beprijzen van geïmporteerde en bespoten producten daarentegen is op basis van dit onderzoek wel een haalbare transitieversneller”, vindt de hoofdeconoom. “Meer inzicht in kantelpunten helpt beleidsmakers om specifieker en preciezer te kijken naar waar draagvlak voor is, en waar niet.”
Verwachtingen van bedrijven en overheid
De energietransitie blijft niet alleen een verantwoordelijkheid van individuen. Ruim 70% van de Nederlanders vindt dat bedrijven meer moeten doen om CO2-uitstoot en grondstoffengebruik te beperken. Voor sociale cohesie wordt vooral naar de overheid gekeken, bijvoorbeeld door buurthuizen open te houden en gemeenschapsprojecten te subsidiëren.
