Alex Datema is boer in hart en nieren, maar óók een kleurrijke bestuurder van landbouworganisatie BoerenNatuur én sinds anderhalf jaar directeur Food & Agri bij Rabobank. In een gezamenlijk interview spraken hosts Jeroen Broekema van Leaders in Finance en Joan Zijerveld van Leaders in Food met hem over de transformatie van de sector en zijn persoonlijke drijfveren.
Geboren, getogen en nog altijd stevig gegrond als boer in het Groningse Westerkwartier, lijkt Datema een goede achtergrond te hebben voor de uitdagingen die hij bij Rabobank in zijn nieuwe functie kan tegenkomen. Hij is ambitieus en wil graag iets bereiken in de context van vergroening en duurzaamheid bij de bank, waar 80% van de Nederlandse boeren bankiert.
Man met een missie
Datema ziet zichzelf als een man met een missie. Een missie die hij zelf omschrijft met de vragen: “Wat is nou de beste manier om de land- en tuinbouw naar de toekomst toe te brengen? En hoe kun je het nu zo organiseren dat het een gezonde bedrijfstak is waar mensen met plezier in werken.”
Voor de landbouw en het voedselsysteem in Nederland verwacht Datema een goede toekomst, iets dat volgen hem ook cruciaal is. “Want het gaat eigenlijk echt over voedsel”, nuanceert hij, om daar aan toe te voegen:: “Duurzaamheid betekent ook dat je het moet kunnen volhouden.” Daarbij benadrukt Datema dat een voedselsysteem een goed evenwicht met de omgeving moet hebben. “Dus in evenwicht met de natuur, het milieu, water en waterkwaliteit.”
Duurzaamheid is tegenwoordig een veelomvattend en veelgebruikt begrip en staat ook bij de landbouwsector hoog op de lijst, maar daar schuilt volgens Datema tegelijkertijd een gevaar. Volgens hem is de uitdaging momenteel ervoor te zorgen dat duurzaamheid economisch aantrekkelijk wordt voor ondernemers in het algemeen en boeren in het bijzonder. “Dat is de achterliggende blokkade om echt fors in te zetten op verduurzaming.".
"Het is onze opdracht om voorspelbaarder te worden."
“Boeren in de land- en tuinbouw die grotere stappen willen zetten in duurzaamheid, zetten zichzelf economisch vaak op achterstand”, legt Datema vervolgens uit. “En dat is niet wat je wilt als ondernemer. Het grote dilemma zit erin dat duurzaamheid economisch (nog) niet gewaardeerd wordt.”
In die context geeft hij een voorbeeld uit eigen stal. “Ik ben ooit met 60 koeien begonnen, nu 120. Als wij grond bijkopen, zouden we ook meer koeien moeten melken. Nu zijn we in een fase beland dat je misschien wel meer grond nodig hebt, maar dan - om het evenwicht te behouden - niet meer koeien kan gaan melken. Het is dus bedrijfseconomisch niet haalbaar."
Drie miljard ‘nieuw geld’
Uiteraard speelt Rabobank een belangrijke rol bij het verduurzamen van de sector. Zo hebben ze een fonds gecreëerd van drie miljard om investeringen te kunnen doen in verduurzaming, grond aankopen en voordeliger financieren. “Dat kan concreet een lagere rente betekenen of een aflossingsstop, zodat je de eerste paar jaar niet hoeft af te lossen. Dus wij nemen als bank meer risico voor onszelf en brengen een lagere rente in rekening."
Met dat ‘nieuwe geld’ moeten de boeren wel de juiste investeringen doen, zegt Datema. “Het is nieuw geld. Het gaat dus over nieuwe investeringen die wij daarmee proberen aan te jagen. Maar het moet wel passen binnen een aantal kaders. Daar komt het eenvoudigweg op neer. We blijven tenslotte een bank.”
Rabobank was al bezig met een koerswijziging voordat Datema werd aangesteld als directeur Food & Agri. Ze wilden een visie naar buiten brengen en hebben daar de juiste mensen en middelen bij gezocht. “Over die drie miljard werd al nagedacht”, vertelt hij. “En we hebben dat verder kunnen invullen en we moeten nu nadenken over wat we nog meer kunnen, willen én moeten doen.”
"We moeten naar een economie waar de focus ligt op echte waarde."
Datema zou graag zien dat de bank transparanter is naar haar klanten – ondernemers – toe, omdat volgens hem veel boeren moeite hebben om in te schatten wat de bank van hen wil. “Daarom is onze opdracht om voorspelbaarder te worden. Wat wij de komende jaren echt nodig hebben, is dat investeren in duurzaamheid economisch loont. Het moet in het systeem zo werken dat, als je voorop loopt in verduurzaming, je dan een betere boterham hebt."
Daartoe zijn ze in gesprek met verschillende partijen, waarbij het idee centraal staat dat “we naar een economie moeten waar de focus ligt op ‘true value’, echte waarde”. Datema zegt dat het huidige economische systeem, waarbij degene met de laagste kostprijs wint, moet veranderen. Volgens hem worden ondanks wet- en regelgeving de doelstellingen nog lang niet gehaald.
“Er moet dus echt iets in dat systeem veranderen. Want zolang degene met de laagste kostprijs de winnaar is, is het niet degene die het hardst verduurzaamt, want die verhoogt zijn kostprijs. Dat moeten we echt omdraaien, en dat noemen wij ‘true value’.”
Coördinerende rol
Het initiatief om partijen bij elkaar te brengen lag bij Rabobank en dat wordt dan ook door de bank gefaciliteerd. De verwachting is dat het initiatief op termijn - volgend jaar - door meerdere partijen wordt gedragen. Datema vindt de coördinerende rol van de bank heel belangrijk en die rol past goed bij hem. “Dat doe ik met plezier, omdat het precies past bij hoe ik denk dat we het moeten doen.”
Op de vraag hoe bepalend Rabobank voor de transitie van de landbouw in Nederland is, geeft Datema een mooi persoonlijk antwoord, wanneer hij die vraag vertaalt naar zijn eigen rol om iets te bereiken in de sector. “Ik denk dat ik een rol kan spelen in die sector”, vertelt hij op nuchtere (Groningse) wijze over zijn gesprek met Rabobank over de functie.
“De overweging om ja te zeggen, was letterlijk: ‘Waar kan ik impact maken’? Dus ja, als mijn vraag is of ik ben ingestapt in iets waarvan ik denk dat ik impact kan maken, dan is het antwoord ja. Geld is altijd sturend.” Hij voegt er met een kwinkslag aan toe: “Dat zeg ik graag even voor Leaders in Finance.”
Datema geeft toe dat hij ook wel eens denkt: waar zijn we aan begonnen? Nu hij terugkijkt op de visie die ze met een groep mensen in een ‘bubbel’ schreven, kan hij dat goed relativeren. “Ik vind het logisch wat er in de visie staat, maar ik vind het wel bijzonder dat een grote economische instelling als Rabobank heeft gezegd: ‘we kunnen best een duurzaam voedselsysteem bouwen, we moeten alleen het economische systeem anders inrichten’. Dat is wat er letterlijk staat”, verwoordt hij het samenvattend en besluit lachend: “En ik vind het nog steeds logisch.”
In de podcast worden verschillende thema’s rondom de transitie van de landbouwsector besproken. Luister hier de volledige aflevering.