'Controllers moeten zich voorbereiden op intrede kunstmatige intelligentie'

Het is een kwestie van tijd voordat big data en digitalisering integraal onderdeel zijn van het vak controller. Dat stelt emeritus hoogleraar Jan Bots van Nyenrode bij zijn afscheidsrede. Hij bespreekt drie ontwikkelingen die controllers voor nieuwe uitdagingen stellen, namelijk diversiteit in businessmodellen, de capaciteit om snel te reageren op veranderingen in en rond bedrijven en ten slotte de omgang met nieuwe technologieën en digitale transformatie.

Hoogleraar Jan Bots bereikte afgelopen augustus zijn emeritaat, waarvan de laatste 29 jaar als docent op Nyenrode Business Universiteit. In die bijna drie decennia heeft Bots vele ontwikkelingen zien plaatsvinden binnen het controllersvak. Bij zijn afscheidsrede gaat hij in op de toekomst, een toekomst waarin hij ingaat op actuele ontwikkelingen als de inzet van big data en digitalisering. Bots identificeert drie primaire ontwikkelingen waar controllers op in moeten spelen.

Diversiteit in businessmodellen

“Als eerste de groeiende diversiteit. Hierbij valt te denken aan nieuwe businessmodellen zoals die van Google en Booking.com, waar andere regels kunnen gelden dan bij traditionele bedrijven”, stelt Bots. “Maar ook traditionele bedrijven kunnen hun businessmodel aanpassen. Zo is Bol.com inmiddels niet alleen meer een online winkel, maar ook een platform waar andere bedrijven hun goederen verkopen.”  

Volgens Bots gaat het in de toekomst niet meer louter om ‘in control’ zijn, maar om het tijdig kunnen inspelen op veranderingen. “Dat betekent een andere manier van bedrijfsvoering en voorop willen blijven lopen. Snel handelen met een aanvaardbaar risico is beter dan traag handelen met uitsluiting van risico. Dit was jaren geleden wel anders”, legt Bots uit. Hij geeft nieuwe generaties controllers het volgende advies mee: “Controllers dienen veel meer dan voorheen oog te hebben voor de in- én externe context van de organisatie. Zij dienen de inrichting van de control daarop af te stemmen.”

Omgang met digitale transformatie

Essentieel om te overleven als controller is een voortvarende omgang met nieuwe technologieën en meer in het algemeen met digitale transformatie. “Het zijn technologieën die op eigen wijze de besturing van een organisatie transformeren. Blockchain en machine learning zijn hier voorbeelden van.” Hij noemt vervolgens man en paard: “Afgelopen week (de afscheidsrede van Bots vond eind augustus plaats, red.) heeft Amazon patent op een systeem aangevraagd aan de hand waarvan een computer persoonlijke eigenschappen (geslacht, etniciteit, gezondheid en emotie) inschat op basis van iemands stemgeluid.” De emeritus hoogleraar vraagt zich vervolgens hardop af of we deze digitale ontwikkelingen willen en of en hoe lang we daar nog omheen kunnen? En welke personen of instanties mogen of moeten daar iets van vinden?

Bots is echter ook reëel en begrijpt dat kunstmatige intelligentie er komt, of het nu wel of niet wenselijk is. “Neem als voorbeeld een klantenservice van een verzekeringsmaatschappij: Wil je aan de hand van het stemgeluid klanten al dan niet aannemen voor een verzekering? Als er door Artificial Intelligence bepaalde risico’s kunnen worden uitgesloten, kan dit risico’s inperken, geld besparen en dus uiteindelijk ook verzekeringen voor de consument goedkoper maken. Tegelijkertijd rijst de vraag in hoeverre deze algoritmes vooroordelen of biases bevatten, ook al zijn deze waarschijnlijk niet met opzet ingebracht. Allemaal maatschappelijke vraagstukken.”

Ruimte voor ontwikkeling

Zijn controllers voorbereid op de komst van deze nieuwe technologieën? Dat is natuurlijk de ‘million dollar question’. Bots: “Aan de hand van mijn onderzoek met Bert Steens in het voorjaar van 2019 kan ik zeggen dat de kennis en competentie van controllers op het terrein van digitalisering ruimte laat voor verdere ontwikkeling. Business Analytics zit in het hart van het werk en draagt al bij aan de effectiviteit van de bedrijfsvoering. Voor wat betreft de andere technologieën kan ik zeggen dat het tot nu toe hulpmiddelen zijn om de bedrijfsvoering efficiënter en betrouwbaarder te maken. Zij vergroten alleen, of vooral, op operationeel niveau de effectiviteit. De urgentie om deze materie verder uit te diepen lijkt me duidelijk.”