'Banken moeten actief gaan afschrijven op slechte leningen'

Nu een tweede grote coronagolf dreigt – en er volgens sommige experts al is – moeten de Europese banken heel kritisch gaan kijken naar welke klanten de potentie hebben om te overleven. En ook meteen gaan afschrijven op leningen die naar alle waarschijnlijkheid niet terugbetaald gaan worden. Anders wordt de golf van slechte leningen mogelijk te groot voor de banken, zo waarschuwt Andrea Enria, de hoogste toezichthouder bij de ECB. Ook pleit Enria voor meer (grensoverschrijdende) consolidatie in de Europese bankensector, omdat deze te weinig verdiencapaciteit heeft in de huidige vorm. 

De Duitse krant Handelsblatt publiceerde gisteren een uitgebreid interview met de Italiaan Andrea Enria, voorzitter van de raad van toezicht bij de ECB in Frankfurt. Uiteraard ging het over de destructieve invloed van Covid-19, in dit geval op de Europese bankensector. De ECB heeft een aantal scenario’s doorgerekend van hoe de economische situatie zich gaat ontwikkelen en wat dat voor de banken gaat betekenen. Rooskleurig zijn de bespiegelingen allerminst.

Banken kampen momenteel met een explosieve toename van ‘non performing loans’ (NPL’s). Dat was al duidelijk te zien bij de presentatie van de halfjaarcijfers van de Nederlandse banken, die stuk voor stuk gevoelige bedragen reserveerden voor de stroppenpotten. Maar Enria twijfelt of dat voldoende is. “Banken moeten hun kredietportefeuille eens goed bekijken om te zien welke van hun klanten de crisis echt zullen overleven.”

Nu beginnen met opschonen

“De instituten moeten nu beginnen, zodat de golf van slechte leningen überhaupt niet te groot wordt”, vervolgt Enria. Zonder namen te noemen geeft hij aan dat sommige banken hier al mee begonnen zijn. Maar hij spreekt ook over ‘optimisten’, die hopen dat het allemaal wel mee gaat vallen en wachten tot het laatste moment om leningen af te schrijven. 

Hoe zit het dan exact met de bedragen? Consultancyfirma Oliver Wyman berekende een tijdje terug al dat na de eerste periode van lockdowns Europese banken rekening moesten houden met €400 miljoen aan kredietverliezen. Ter vergelijking, tijdens de financiële crisis van tien jaar terug was dat het dubbele. Maar een tweede periode van lockdowns zou die crisis overtreffen. Hoe dan ook, banken moeten hun balansen als de brandweer gaan opschonen betoogt Enria.

Veel hangt af van hoe de nabije toekomst zich gaat ontwikkelen. Enria: “Als de economie presteert volgens ons basisscenario, zouden banken de verwachte toename van niet-renderende leningen moeten kunnen opvangen. In een extreem scenario met een tweede golf van besmettings- en inperkingsmaatregelen kunnen onze berekeningen resulteren in slechte leningen ter waarde van €1.400 miljard.” Hij waarschuwt dat het te vroeg is om dit scenario al uit te sluiten. 

Maar wat is eigenlijk een Europese bank? Dat is een moeilijk te beantwoorden vraag en dat is meteen ook het hele probleem van het Europese project. Want Europese banken bestaan eigenlijk niet, wel Nederlandse, Duitse, Franse enz. Dat maakt het verdraaid lastig om te generaliseren en de juiste adviezen te geven. 

Meer consolidatie nodig

Natuurlijk is het momenteel een uitzonderlijke situatie. De oorzaak van alle ellende – het coronavirus – komt van buiten het systeem. Toch is het volgens Enria ook tijd om eens goed onder de motorkap van de financiële sector te kijken. De Italiaan is van mening dat de Europese bankensector te versnipperd is en mede daarom al jaren aan het tobben is. Overcapaciteit, lage winstgevendheid, buitensporige kosten en in veel gevallen instellingen zonder levensvatbaar bedrijfsmodel somt Enria op.

“Na de laatste crisis hebben we veel belastinggeld in de bankensector gepompt, zonder echter de Europese bankenmarkten resoluut te herstructureren.” Volgens Enria omdat de herstructurering in handen was van de lidstaten, waardoor eventuele consolidatie alleen op nationale schaal plaatsvond. “Deze keer moet een herstructurering de Europese principes volgen en leiden tot een sterkere integratie van de Europese markt.”

Grensoverschrijdende fusies zouden banken stabieler maken. 

Enria sluit niet uit dat Covid-19 de consolidatie gaat versnellen. In Spanje lijkt dit al het geval te zijn met twee aankondigingen van fusies kort na elkaar. “Maar ik zou het op prijs stellen als op een bepaald moment ook de diversificatie van inkomstenbronnen en risico's een rol speelt. De beste manier om dit te doen is door middel van grensoverschrijdende fusies. Dat zou banken stabieler maken.”

Er zijn echter maar weinig voorbeelden die meteen te binnen schieten bij grensoverschrijdende fusies tussen Europese banken. Vorig jaar was er sprake van een vluchtige flirt tussen ING en Commerzbank, waar overigens niets uit voort kwam. Dat komt onder meer door juridische hindernissen. “Deze maken het voor een pan-Europese bank erg moeilijk om kapitaal en liquiditeit ongehinderd te verplaatsen.” Enria denkt bovendien dat een Europese depositogarantiestelsel individuele lidstaten ertoe kan bewegen de controle op tegoeden van binnenlandse spaarders iets af te zwakken. 

Too big to fail?

De interviewer vraagt Enria ten slotte of de banken dan niet te groot worden, met in het achterhoofd de kreet ‘too big to fail’, zoals we die kennen uit de vorige crisis. “Te groot voor wie? Een grote bank kan te groot zijn voor een bepaalde lidstaat, maar als je uitgaat van een Europese markt, zijn de instellingen afgezet tegen het Europees bruto binnenlands product niet zo groot, althans niet groter dan hun Amerikaanse concurrenten. En bepaalde bedrijfstakken, zoals de kapitaalmarkt, zijn alleen zinvol als banken schaalvoordelen kunnen realiseren. Daarom verliezen Europese huizen al jaren marktaandeel in de kapitaalmarkt.”

Om tot zulke grote ontwikkelingen te komen zal er eerst flink wat afgepraat moeten worden. En juist die tijd is er momenteel niet. Als de afgelopen zeventig jaar bovendien iets hebben aangetoond is dat het nationale belang vaak prevaleert boven het Europese belang. In het geval van een eventueel nieuw speelveld voor de banken zullen alle lidstaten ijveren voor de vorm die hen het beste uitkomt en of dat nu is waar Enria op doelt...