Drie fundamentele wijzigingen in het Nederlandse AML-systeem

Het debat in Nederland over de bestrijding van witwassen is echt van start gegaan. Het zogeheten ‘Plan van Aanpak Witwassen’ wordt op politiek niveau besproken en er vinden met grote regelmaat rondetafelsessies plaats met deskundigen van De Nederlandsche Bank en financiële instellingen om het huidige anti-witwassysteem efficiënter in te richten.

Wij – Marit Hoegen (Director), Hilko van Rooijen (Director Financial Crime Analytics) en Maarten Rijssenbeek (Partner) van Deloitte – moedigen al deze ontwikkelingen aan. Naast het verfijnen van het huidige AML-systeem zien wij ook de noodzaak (en het momentum) voor fundamentele veranderingen. In deze blog delen wij onze visie over drie belangrijke systeemveranderingen die het huidige AML-stelsel verbeteren én efficiënter maken.

Let’s get strategic

Het is tijd – ook in de woorden van de Algemene Rekenkamer – om een nationale AML-strategie te formuleren. De eerste stap in dat proces is het bepalen wat überhaupt een goede effectieve AML-aanpak is. In de ogen van DNB draait de effectiviteit om het verminderen van crimineel geld dat door het Nederlandse financiële systeem stroomt. Maar daar hoort het verminderen van de bijbehorende maatschappelijke excessen zeker ook bij.

Met een duidelijke definitie zou de strategie heldere doelstellingen, targets en prioriteiten voor de poortwachters en andere spelers in de AML-keten moeten bevatten. Zoals in de actualisering van het Plan van Aanpak Witwassen staat, zou het uitgangspunt de Nationale Risicobeoordeling (NRA) kunnen zijn. Hierin worden de witwasrisico’s, waar Nederland mee wordt geconfronteerd, geanalyseerd, op basis van de meest recente inzichten van de Financial Intelligence Unit en de rechtshandhaving.

Het formuleren van een strategie betekent het zorgvuldig beoordelen van deze risico’s en het prioriteren daarvan waarop de spelers in de AML-keten zich moeten richten. Dat betekent ook dat geaccepteerd moet worden dat sommige risico’s gemist zullen worden.

Daarnaast betekent het dat aan poortwachters (in operationele termen en doelstellingen) moet worden aangegeven hoe eenieder kan bijdragen aan de uitvoering van de strategie. De nationale AML-strategie is dus niet alleen beschrijvend, maar ook richtinggevend.

De strategie, resultaten en inspanningen van poortwachters zullen regelmatig moeten worden geëvalueerd; daarvoor zou een nationaal AML-dashboard moeten worden ontwikkeld. Dit dashboard vormt een onmisbaar instrument om de doeltreffendheid van de strategie te controleren én – waar nodig – koerswijzigingen aan te brengen. Het zal ook toezichthouders in staat stellen om poortwachters te evalueren als het gaat om de behaalde resultaten. Het zou een evaluatie moeten zijn die meer gericht is op de prestaties, dan op de naleving.

Let’s get coordinated

Om de inspanningen van alle partijen in het systeem op een coherente manier te sturen, is er leiderschap nodig. Uit een recent onderzoek van Deloitte blijkt immers dat 55% van de beleidsbepalers in de AML-keten een groot voorstander is van de aanstelling door de overheid van een nationale AML-coördinator.

Deze coördinator zou een extra, activerende en sturende laag moeten vormen bovenop de operationele AML-keten. Wij erkennen dat de formele positionering complex kan zijn, maar zijn van mening dat de operationele noodzaak van deze functie buiten kijf staat.

De nationale AML-coördinator zou onder de ministers van Financiën en Justitie kunnen vallen, maar met een onafhankelijk mandaat om de strijd tegen financiële criminaliteit aan te sturen. Deze persoon (of instituut) moet beschikken over een netwerk en deskundigheid die het hele AML-speelveld bestrijken, van financieel en juridisch tot fiscaal en strafrechtelijk onderzoek. Daarnaast moet de AML-coördinator beschikken over een natuurlijk gezag en geloofwaardigheid om de richting te bepalen en prioriteiten te stellen.

De kerntaak van deze coördinator zou erin bestaan het voortouw te nemen bij het formuleren van de nationale AML-strategie, de uitvoering daarvan te coördineren en strategische en taakgerichte samenwerking in de gehele keten tot norm te verheffen. Een dergelijke coördinatie kan alle verspreide initiatieven in een samenhangend, doeltreffend AML-verdedigingssysteem gieten en opschalen.

Daarnaast is de AML-coördinator belast met de evaluatie van de nationale AML-strategie. Dit omvat de publicatie van een jaarverslag waarin wordt teruggeblikt op de resultaten van het afgelopen jaar. Deze moeten niet alleen vergeleken worden met de gestelde doelstellingen en streefcijfers van het huidige jaar, maar dienen ook om de strategie voor de komende jaren vast te stellen (of bij te sturen).

Let’s get clear

In het kader van een nationale AML-strategie en met een nationale AML-coördinator zullen met name poortwachters nog behoefte hebben aan (meer) duidelijkheid over drie tactische onderwerpen.

Allereerst over de rechtsgrondslag voor het delen van data. Over de manoeuvreerruimte binnen de bestaande wettelijke kaders en de vorm die nieuwe wetgeving zou moeten aannemen, wordt momenteel druk gediscussieerd tussen privacy- en AML-deskundigen. De enige weg naar een oplossing is samenwerken aan het ontwerpen van evenwichtige oplossingen, in plaats van elkaar tegen te werken op basis van principes. Meer duidelijkheid over de voorwaarden voor het delen van data is van het grootste belang voor een coherente en effectievere bestrijding van financiële criminaliteit.

Ten tweede is er duidelijkheid nodig over de toepassing van AI-modellen in AML. Zoals blijkt uit een onderzoek van Deloitte wordt algemeen erkend dat, om de efficiëntie van het AML-systeem te verbeteren, een overgang nodig is van een op regels gebaseerd toezicht naar modellen die gebruikmaken van kunstmatige intelligentie.

Ook DNB heeft voorzichtig maar duidelijk de deur geopend voor de toepassing van AI binnen de AML-keten. Een doorbraak naar een modelgedreven anti-witwasaanpak zal echter alleen plaatsvinden als partijen meer duidelijkheid hebben over de voorwaarden en beperkingen van modelrisico’s.

Vorig jaar beschreven we al onze gedachten over een holistisch AML-modelrisicokader. Er zal echter meer duidelijkheid over een dergelijk kader nodig zijn om het omslagpunt te bereiken in de overgang naar AML door AI-modellen.

Tot slot is er ook meer duidelijkheid nodig over de onbedoelde gevolgen van AML-inspanningen. In de samenleving heerst alom bezorgdheid over sectoren en personen die worden uitgesloten van financiële diensten of zwaar worden gefrustreerd in het zakendoen als gevolg van een AML-screening.

Ook banken zijn hier ontevreden over en zoeken naar mogelijke oplossingen. Zolang de cultuur rond de wettelijke AML-eisen punitief blijft, zal het moeilijk zijn dergelijke problemen structureel terug te dringen. Meer duidelijkheid voor poortwachters over de voorwaarden waaronder zij klantgroepen met een hoger risico kunnen blijven bedienen, zal de negatieve gevolgen van AML-controles voor dergelijke groepen verzachten.

Let’s get going

Nederland wordt internationaal geprezen als koploper op het gebied van witwasbestrijding. Tegelijkertijd is er ook veel zorg en frustratie over de huidige ineffectiviteit van AML-screening en de gevolgen van de zware focus op AML.

Wij denken dat zowel een optimalisering als een fundamentele wijziging van het systeem nodig zijn om de efficiëntie te verbeteren. Hoewel fundamentele veranderingen doorgaans complex zijn en gevoelig liggen,  is het nu de tijd om door te pakken en de leidende positie van Nederland in de strijd tegen financiële criminaliteit te consolideren.

Meer AML-gerelateerd nieuws is te vinden op de AML-themapagina van banken.nl.