Radar neemt anti-witwaswet onder vuur

“Banken kijken mee naar al je transacties. En als zij die ongebruikelijk vinden dan stellen ze je vragen. Maar wat is ongebruikelijk? En wat als je geen antwoord kunt geven omdat je geen bonnetjes of facturen meer hebt? Dan kunnen de gevolgen enorm zijn.”

Het zijn de openingswoorden van de Radar-aflevering, waarin het consumentenprogramma het nieuwe antiwitwas-wetsvoorstel onder de loep neemt. In de zogeheten ‘Plan van aanpak witwassen’ wordt geopperd om één database te creëren waarin alle banken hun transactie- en klantgegevens met elkaar kunnen delen. Critici vrezen echter dat het wetsvoorstel leidt tot een ‘bancair sleepnet’.

Het tv-programma licht vervolgens het voorbeeld van Ruud Zonneveld uit. Een zelfbenoemde ‘nette spaarder’, die plots aan zijn bank (in dit geval ING) moet uitleggen waarom hij in één jaar ruim €4.300 bij de Albert Heijn heeft uitgegeven én dient aan te geven hoeveel vermogen hij bezit.

Doet de klant het niet, dan wordt in de brief uitgelegd dat dit gevolgen kan hebben voor de bankrelatie. Precies wat er met Keyvan Shahbazi gebeurde, nadat hij €50.000 spaargeld in cash opnam uit angst voor een verdere escalatie van het Russisch-Oekraïense conflict. Shahbazi zou uiteindelijk op de zwarte lijst van de Volksbank eindigen.

Kritiek

De twee voorbeelden zouden volgens Radar niet op zichzelf staan. Critici stellen in het programma dat banken te veel nadruk leggen op ongebruikelijke transacties. In plaats van verdachte transacties, waarbij de klant ook nog eens moet aantonen dat hij of zij onschuldig is.

Het wringt critici dan ook dat er een wetsvoorstel klaarligt, waarin bepaald wordt dat banken hun data mogen delen. Middels Transactiemonitoring Nederland – een samenwerkingsconvenant van ING, Rabobank, ABN AMRO, de Volksbank en Triodos – worden alle transacties boven de €100 verzameld om ongebruikelijke patronen te herkennen.

Als TMNL bijvoorbeeld vindt dat een klant iets geks doet met zijn ABN AMRO- én zijn ING-rekening, dan geeft TMNL beide banken een signaal om de klant door te lichten. Als de klant zich volgens de banken niet kan verantwoorden, wordt de zaak doorgestuurd naar de Financial Intelligence Unit. “TMNL verzamelt hooi op de berg, maar haalt er de naalden niet uit”, voorspelt een van de criticasters echter.

De Autoriteit Persoonsgegevens is een van de partijen die kritisch is op het wetsvoorstel. De privacywaakhond ziet een vorm van massasurveillance ontstaan die enkel kan leiden tot uitsluiting waarbij risico’s op discriminatie ontstaan.

Ook de stichting Privacy First heeft bezwaren. Directeur Godaya Komen erkent in het programma dat het wetsvoorstel “ongetwijfeld kleine voordelen biedt voor het oppakken van boeven, maar dat het ten koste gaat van een groot deel van de bevolking dat onterecht in de gaten wordt gehouden.”

Navraagplicht

Daarnaast zien critici ook veel problemen in een ander onderdeel van het wetsvoorstel: de navraagplicht. Banken zouden de plicht krijgen om bij elkaar navraag te doen over klanten die ze onbetrouwbaar vinden lijken. Wie het stempel ‘hoog risico’ ontvangt, wordt door banken al gauw de deur gewezen.

Critici stellen echter dat de wettelijke normen om iemand als hoog risico te bestempelen ‘open en multi-interpretabel’ zijn. Deze open normen zouden ervoor kunnen zorgen dat financiële instellingen ongewild verkeerde inschattingen maken. Wat weer gevolgen kan hebben voor de klant, zoals discriminatie of onterechte uitsluiting.

Men vreest dan ook dat banken in het kader van de navraagplicht gebruik zullen maken van een zwarte lijst, waardoor mensen onterecht worden buitengesloten van het financiële systeem.

Reactie Nederlandse Vereniging van Banken

Ook de Nederlandse Vereniging van Banken komt aan bod. In het programma legt voorzitter Medy van der Laan uit voorstander van het wetsvoorstel te zijn. De NVB verwacht dat dat banken met het wetsvoorstel hun bonafide klanten minder vaak hoeven te vragen over specifieke transacties, omdat TMNL valse alarmen beter zou kunnen onderscheiden van echte “shady business” dan dat banken dat individueel kunnen.

Van der Laan wijst er tevens op dat TMNL alleen ‘gepseudonimiseerde’ data ontvangt. Banken zouden enkel versleutelde persoonsgegevens van klanten delen, dus TMNL-medewerkers zouden nooit namen te zien krijgen.  

De volledige aflevering is hier te vinden.

Meer AML-gerelateerd nieuws is te vinden op de AML-themapagina van banken.nl.