Jason Sharman: ‘Als academicus mag ik zeggen dat het huidige AML-systeem tijdverspilling is’

“Corruptie werd vroeger behandeld als slecht weer. Je kon erover klagen, maar het bestond simpelweg. Corruptie bestrijden werd als zinloos beschouwd, men accepteerde het. Ik denk dat corruptie tegenwoordig steeds meer wordt gezien als een probleem dat kan én moet worden aangepakt.”

Aan het woord is Jason Sharman: Hoogleraar Politicologie aan de Universiteit van Cambridge en tevens keynote-spreker op het Leaders in Finance AML Europe evenement in Brussel op 22 september. Middels een Q&A met podcasthost Jeroen Broekema, bespreekt Sharman het centrale onderwerp van zijn onderzoeksgebied: witwassen.

Waardoor ben je geïnteresseerd geraakt in onderzoeksonderwerpen zoals witwassen, corruptie en belastingparadijzen?

“Tijdens mijn studie Internationale Politiek ontwikkelde ik een interesse in de onderzoeksvraag of kleine landen grote landen kunnen lastigvallen en ermee wegkomen. Tijdens een onderzoek stuitte ik op een OECD-rapport uit 1998 over schadelijke belastingconcurrentie. Die wisselwerking tussen kleine staten (offshore centra) en de grote landen uit de OECD fascineerde me. Uiteindelijk ben ik de halve wereld afgereisd om onderzoek te doen naar belastingparadijzen – een ontzettend leerzame ervaring die mijn interesse alleen maar verder heeft vergroot. Corruptie en witwassen als thema’s kwamen er later pas bij.”

“Onderzoek naar dergelijke thema’s vind ik daarnaast erg interessant vanwege de praktische aspecten die eraan kleven. Het stoppen van criminaliteit, maar ook het beantwoorden van grote vragen over de aard van de politiek, globalisering of werking van de internationale economie. Het vormt een verbinding van grote abstracte vraagstukken – iedereen wordt erdoor geraakt en beïnvloed."

Een moeilijke vraag: heb je kwantitatieve cijfers die omschrijven hoe groot het witwasprobleem is?

“Ja en nee. Er bestaan heel veel ‘slechte’ cijfers, maar hebben we daadwerkelijk een exact idee hoeveel geld er wordt witgewassen? Nee, dat is vrijwel onmogelijk. Ik denk zelfs dat een antwoord misleidend kan zijn, omdat het suggereert dat we een beter idee hebben van wat er aan de hand is dan we in werkelijkheid hebben.  

“Als ik echt wordt gedwongen om een antwoord te geven op de vraag hoe groot het witwasprobleem is, dan gebruik ik termen als ‘groot’ of ‘echt groot’. Het meest gebruikte cijfer om er duiding aan te geven is dat 2-5% van het BBP wordt witgewassen – een cijfer van het IMF dat inmiddels al twintig jaar oud is. Wellicht brengt het rust als mensen er een cijfer aan kunnen hangen, maar het blijft een “bewijsloos’ cijfer.”

Is de internationale wet- en regelgeving toegenomen om witwassen beter te bestrijden?

“De afgelopen tien á twintig jaar is de wetgeving zeker uitgebreid – een ontwikkeling die in eerste instantie met name vanuit de Verenigde Staten en de Financial Action Task Force werd aangestuurd. Banken, bedrijven en consumenten worden er steeds meer door beïnvloed. Een logische vervolgvraag daarop is of die uitgebreidere regelgeving effect heeft gehad? Een veel lastigere vraag.”

“De FATF klaagt de laatste jaren bijvoorbeeld steeds openlijker over het zogenoemde probleem van ‘vakjes aanvinken’ bij de naleving van banken. Alles wordt geaccrediteerd en speciale witwasformulieren worden ingevuld. Banken doen simpelweg wat er van ze gevraagd wordt, niet omdat het efficiënt is om vuil geld uit het systeem te halen. Ik deel die kritiek van het FATF. Het is moeilijk om in te gaan tegen de stelling dat de resultaten tot nu toe teleurstellend zijn geweest.”

Ik besprak het ook al met Oliver Bullough, maar denk jij dat er nu meer aandacht bestaat voor de faciliterende rol die de OECD-landen spelen in het hele witwasprobleem?

 “Ik denk dat er an sich meer aandacht voor het thema is dan pak hem beet 25 jaar geleden. Daarnaast heeft er ook aan paradigmaverschuiving plaatsgevonden. Vroeger werd corruptie gezien als een probleem van arme landen – rijke landen waren onschuldig en in zekere zin moreel superieur. Dat idee is wel echt veranderd. Men beseft zich nu dat internationale corruptie in arme landen alleen kan bestaan vanwege de hulp die men ontvangt vanuit de rijkere landen. Er is sprake van een symbiotische relatie. Al zou hier wat mij betreft nóg meer aandacht voor mogen zijn.”

“De oorlog in Oekraïne heeft dit ‘denkproces’ versneld. De Britse regering heeft het plots over nieuwe wetten, terwijl ze vijf jaar geleden opmerkelijk ongeïnteresseerd was in diezelfde wetgeving. Door alle nieuwsverhalen over het bevriezen van Russische tegoeden wordt het beeld gecreëerd dat het puur een ‘Russisch’ probleem is. Uiteraard onwaar; Russische oligarchen zijn slechts één groep die gebruik van westerse financiële centra om hun geld wit te wassen. Het probleem is veel algemener.”

Wat is het grootste probleem om de bestaande regelgeving omtrent witwassen beter te handhaven?

“Het klopt dat als we ook maar een tiende van de dingen die we hebben bedacht daadwerkelijk zouden handhaven de wereld er heel anders uit zou zien.  Ik kan zelf drie redenen bedenken waarom het toch zo moeilijk is. Ten eerste gaat het bij witwassen om internationale misdrijven. Strafrecht werkt helaas niet goed over de nationale grenzen heen, ondanks dat we al meer dan honderd jaar over uitleveringsverdragen beschikken. Het systeem werkt gewoon niet goed: het is traag, inefficiënt en faalt vaak.”

“Daarnaast is de ‘beloning’ vaak klein voor wetshandhavers. Zaken die snel en goedkoop op te lossen zijn – denk aan moorden, drug of overvallen – zijn veel belonender. Financiële criminaliteit is ingewikkeld, tijdrovend en lang niet altijd zeker of het uiteindelijk tot een veroordeling leidt. Aan dergelijke zaken besteed je liever zo weinig mogelijk aandacht. Ik vind het dan ook niet gek dat politie en officieren van justitie gestimuleerd worden om andere zaken op te pakken.”

“Tot slot vind ik het eigenlijk terecht dat het moeilijk is om witwassen aan te pakken. Het zou ook moeilijk moeten zijn om iemand op te sluiten iemands eigendom af te pakken. Een wereld waarin dat makkelijk is vind ik beangstigend. Ja het systeem zou beter moeten werken, maar ik word nerveus van sommige ideeën die geopperd worden om het proces te vereenvoudigen. Het zou simpelweg niet eenvoudig moeten zijn om mensen op te sluiten of eigendommen te confisqueren.”

“Vijfentwintig jaar geleden waren steekpenningen in de meeste Europese landen nog fiscaal aftrekbaar.”

Hoe zie jij de toekomstige wereld van het bestrijden van witwassen?

“Ik denk dat men vooral de geschiedenis niet uit het oog mag verliezen. Vroeger werd Corruptie behandeld als slecht weer. Je kon erover klagen, maar het bestond simpelweg. Corruptie bestrijden werd als zinloos beschouwd, men accepteerde het. Ik denk dat corruptie tegenwoordig steeds meer wordt gezien als een probleem dan kan én moet worden aangepakt. Vijfentwintig jaar geleden waren steekpenningen in de meeste Europese landen nog fiscaal aftrekbaar.”

“Op moreel gebied is er echt ontzettend veel veranderd. Daarnaast ben ik hoopvol omdat er steeds meer data vrijkomt, verplicht óf gelekt (denk aan de Panama Papers). Tien jaar geleden hadden we niet durven dromen dat er zo veel informatie zou vrijkomen waar me aan de slag kunnen om de wereld van witwassen een betere kant op te duwen.”

“Wat impact betreft en mijn eigen impact ben ik mij bewust van mijn luxe rol als academicus. Een regelgever, bankier of wetshandhaver die klaagt over het systeem gooit zijn eigen glazen in. Maar het is ontzettend belangrijk om kritisch te blijven over het systeem. Ik, als onderzoeker, mag zeggen dat het AML-systeem tijdverspilling is. De academische wereld maakt vanuit hun luxe positie discussie los, en precies die discussie is nodig om het systeem als geheel naar een hoger niveau te tillen.”

Lees het gehele (Engelstalige) interview hier terug.